Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu

Psikolog dünyasında farklı isimlerle anılabilen Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu, kişinin bir bedende birden fazla kişiliği barındırması hastalığı olarak tanımlanır. Ortaya çıkış ve gelişim süreçleri incelendiğinde genellikle erken yıllarda geçirilen travmaların etkili olduğu görülür. Gösterdiği belirtiler itibariyle şizofreni hastalığıyla karıştırılması mümkündür.

Dissosiyatif kimlik veya kişilik bozukluğu tanısına sahip bireylerde birden çok kişilik bulunur. Örnek vermek gerekirse 1 hafta boyunca A kişisi olarak yaşamını sürdüren hasta, sonraki hafta B kişi olarak farklı bir aileye veya işe sahip olabilir. Üst seviye vakalarda tek bir kişinin 11 farklı kişiliği aynı anda yaşadığı görülmüştür. Şizofreni hastalığında ise bireyin tek bir kişiliğinin parçalanması söz konusudur.

Tutarsız davranış belirti grubu her iki tanı için de söz konusudur. Bununla birlikte Dissosiyatif kimlik bozukluğu tanısı alan kişilerde tutarsız davranışları gösteren her kişilik birbirinden bağımsızdır. Şizofrenide ise aynı kişiliğe sahip bireyin ruhsal çalkantılardan dolayı farklı tepkiler vermesi söz konusudur.

Şizofreni hastalığında kişinin, kendi geçmişini unutması veya başka bir hayat yaşaması söz konusu olmaz. Tek bir ailesi ve işi olan şizofreni hastaları, çevresindekilere tutarsız ve aşırı tepkiler verir. Dissosiyatif kişilik bozukluğuna sahip bireyler ise birbirinden bağımsız birden fazla hayat yaşarlar. Her kişiliğinin farklı arkadaşları, farklı bir ailesi veya mesleği olabilir. Kişilik değiştikten sonra yeniden eski haline gelene kadar yaşanan hiçbir olay hatırlanmaz. Bu sebeple ayırıcı tanı belirtilerinden biri olarak kişinin hayatındaki zaman boşlukları kullanılır.

Dissosiyatif Bozukluk Nedir?

Kelime kökenine bakıldığında İngilizce’den gelen Dissociative kelimesi “ayrışma ile ilgili” anlamına gelmektedir. Buradan hareketler Dissosiyatif bozukluk için bir kimlik ayrışması tanımı yapılabilir. Daha yaygın adıyla Dissosiyatif kimlik bozukluğu, psikotik rahatsızlıklardan birisidir. Birey, sahip olduğu her kimliğin kendi normal hayatı olduğunu zanneder. Bu sebeple de tedaviye ikna edilmeleri genellikle zorlu bir süreçten oluşur.

Tanı alan bireylerin geçmiş hayatlarına bakıldığında bir takım ortak yaşantılar olduğu görülebilir. Birbirinden farklı türde olaylar olsa da temel itibariyle bireyin benliğine zarar verecek nitelikte olaylar sebebiyle insanlar, bilinçsiz olarak kendilerine bu travmaların olmadığı yeni bir kişilik yaratabilirler. Bunun sonucunda kişilik ayrışması adı verilen durum yaşanır. Dissosiyatif Kimlik bozukluğu nedenleri arasında:

• Fiziksel veya cinsel istismara maruz kalmak
• Ciddi ölüm tehditleri almış olmak
• Anne baba tarafından ihmal edilen veya istenmeyen çocuk olmak
• Anne-babanın ayrılması veya vefatından kendini sorumlu hissetmek
• Madde kullanımı
• İntihar teşebbüsleri

gibi yaşam olayları yer almaktadır. Bu yaşam olaylarının gelişmesi ve bireyin kişilik yapısının da bu bozulmaya uygun olması sonucu kişilik ayrışması yaşanır. Öte yandan aynı olaylar farklı bireylerde farklı türde psikolojik bozukluk gelişmesine de neden olabilir. Burada belirleyici olan kişilik yapısı, aile öyküsü ve genetik faktörlerdir.

Dissosiyatif Kişilik Bozukluğu Belirtileri

Tanılaması güç olan psikolojik hastalıklardan birisidir. Öncelikle kişinin psikolog veya psikiyatriye gitmesi için ikna edilmesi gerekir. Ardından; görüşmeye gelindiğinde bireyin hangi kişiliğini yaşadığı da tanının koyulmasını zorlaştırması söz konusudur. Bu sebeple bu kişilerin ailesi veya yakın arkadaşlarının da sürece destek olması önemli fayda sağlar. Bu kapsamda göz önüne alınan Dissosiyatif kişilik bozukluğu belirtileri:

• Zaman boşlukları, hafıza kayıpları, belirli bir süre boyunca ne yaptığını hatırlayamama
• Tutarsız davranış ve tepkiler
• Ani ve kısa veya uzun süreli ruh hali değişimleri (bazen dakikalar bazen aylarca sürebilir)
• Sürekli ve yoğun hissedilen baş ağrıları
• Dikkat toplama güçlükleri
• Anksiyete bozukluklarına sahip olma
• Cinsel hayattaki düzensizlikler (aşırı yönelim ya da uzaklaşma olabilir)
• Kendine zarar verici davranışlar
• İntihar eğilimleri/girişimleri
• İştah ve uyku düzensizlikleri
• Kendi kendine konuşma
• Madde kullanımı
• Gerçeklikten kopuş (gündüz rüyaları veya sürekli hayal kurma)
• Öfke kontrol problemleri

Dissosiyatif Bozukluk Zararları

İnsanın günlük yaşantısı sosyal çevresi üzerine kuruludur. Aile, eğitim ve iş hayatı insanın sahip olduğu kişiliğinin etrafında şekillenir. Bu doğrultuda Dissosiyatif bozukluk tanısı olan kişilerin hayatında bu alanlarda önemli aksaklıklar görülür. Pek çok hastanın birden fazla işi veya mesleği ve arkadaş grupları vardır. Bunların tamamı birbirinden bağımsız olabilir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu sonucu görülebilecek zararlar:

• Sosyal ilişkilerin sekteye uğraması, bozulması veya bitmesi
• Eğitimin yarıda kalması
• İşten atılma, iş bulamama
• İntihar teşebbüsleri
• Madde bağımlılığı
• Sosyal dışlanmışlık
• Gerçeklikten kopmak
• Gerçek dünyaya adapte olamamak
• Suç niteliğinde eylemlerde bulunmak
• Kendine veya çevreye zarar verici davranışlar olması

şeklinde maddelendirilebilir. Tüm bu zararların ötesinde Dissosiyatif bozukluğun kendisi salt olarak geçmiş yaşantıların zararı olarak ortaya çıkar. Travmalar veya travma etkisi yapan olaylar, bireyde kişiliğin bölünmesi veya parçalanmasıyla oluşur.  Bunun sonucunda ise yukarıda sayılan olumsuz durumlar yaşanabilir.

Dissosiyatif Bozukluk Tedavisi

Dissosiyatif bozukluk tedavisi sürecinde psikolog ve psikiyatrlar birlikte çalışabilirler. Bilinen etkin tedavi yöntemleri genellikle psikoterapi süreçleri üzerinedir. Bununla birlikte saldırgan davranışlar, intihar eğilimleri ve madde kullanımı gibi belirtilerin kontrol altına alınması gerekir. Bu kapsamda da psikiyatrik tedavi devreye girmektedir.

Terapi süreçleri öncelikle kişinin sahip olduğu alternatif kimliklerin tespitiyle başlar. Bu kimliklerin ne zaman ve neden ortaya çıktığı araştırılır. Bu süreç kimi vakalarda aylar sürebilmektedir. Bu kapsamda kişinin varsa ilaç tedavilerini aksatmaması ve çevresinin sosyal desteği oldukça önemlidir. Alternatif kişilikler hakkında gerekli bilgiler toplandıktan sonra bunların sağaltımı aşamasına geçilir.

Kişiliklerin ortaya çıkışına neden olan tetikleyici olay bulunduktan sonra kişinin bu süreci kabullenmesi ve egosuna zarar vermemesi için çalışmalar yapılır. Bu kapsamda uygulanan terapi programları arasında:

• Bilişsel davranışçı terapi
• Grup terapisi
• Kabul ve kararlılık terapisi
• EMDR terapisi
• Hipnoterapi

gibi uygulamalar yer alır.

S.S.S.

Bir kişilik ve kimlik bozukluğu olarak Dissosiyatif bozuklukla ilgili sık sorulan sorular aşağıdaki gibidir.